Colón ADN su verdadero origen

 

Tódolos aquí presentes temos unha ligazón común no tempo e no espazo

 

Winden nos seis meses de inverno e Macondo nos seis meses de verán

Campamento romano de Firmistáns en Ames

Campamento romano de Firmistáns en Ames de 180 metros x 240 metros . Os campamentos romanos soen gardar unha relación de 4:3 ou 3:2 nas dimensións dos seus lados. O campamento romano de Firmistáns cumpre de maneira canónica a relación 4:3 (180 x 240).

 

Os mitos e as lendas, como salvagardas da memoria colectiva dun pobo, son unha forma velada de contar verdades eludindo responsabilidades legais, son algo así coma o polígrafo de conchita. No caso do mito da raíña Lupa que habitaba o castro Lupario tamén subxace unha verdade. O mito da raíña Lupa, recollido no códice Calixtino, agocha unha cartografía da conquista romana da Gallaecia indicando os movementos estratéxicos dos lexionarios romanos polo territorio noroccidental da provincia da Coruña, pero tamén é unha última oportunidade  para que a desconfiada raíña celta Lupa nos amose unha cartografía dos altares sagrados celtas e prerromanos máis importantes da contorna antes da súa máis que probable desaparición trala chegada, a imposición e a superposición dun novo lugar sagrado de culto e dunha nova relixión traída polos mesmos romanos, aínda que no relato, pola contra, os romanos preséntanse como inimigos e perseguidores do primeiro cristianismo e dos primeiros cristiáns e aliados dos celtas pagáns.

 

 

O mito da raíña Lupa recolle a lenda da translatio dos restos do apóstolo Santiago e a chegada do cristianismo a Galicia. No relato os discípulos do Apóstolo, que traían o seu corpo decapitado dende Palestina, pídenlle a raíña Lupa, aliada dos romanos e residente no castro Lupario e máxima autoridade da contorna de Santiago de Compostela, axuda e permiso para enterrar ao santo cristiá na zona. A desconfiada raíña celta Lupa, enviounos de primeiras ás terras do poderoso rei Dugium, en San Martiño de Duio en Fisterra. Unha importante vía romana comunicaba o reino de Duio co reino da raíña Lupa. Ao chegar a ese lugar o rei celta de Duio, temeroso das intencións dos novos forasteiros, ordena a súa detención e o seu encarceramento. Mais os discípulos conseguen escapar milagrosamente do cárcere e fuxen a través da ponte de Ons en Negreira. A ponte de Ons ou das Pías é protagonista fundamental nesta parte do relato. Cóntase nel, que os discípulos que trasladaban o corpo decapitado de Santiago chegaron a este lugar perseguidos polos lexionarios romanos ao servizo do rei celta de Duio. Mais unha vez que a comitiva cruzou a antiga ponte, viron como se derrubaba mandando ás augas do Tambre a boa parte dos soldados e cortándolle o paso ó resto. Da ponte só quedaron as pías e de aí vén precisamente o nome de ponte das Pías. Algúns arqueólogos e historiadores galegos defenden que a ponte das Pías foi unha pontóriga romana de madeira.

De volta á fortaleza da raíña Lupa, os discípulos Atanasio e Teodoro solicítanlle animais e un carro para trasladar os restos do apóstolo Santiago. Ante esta demanda, a desconfiada raíña Lupa envíaos agora ao Monte Ilicinio, actual Pico Sacro, a recoller uns bois que eran da súa propiedade. Outra vez a raíña Lupa ármalles unha nova trampa pois ao chegar alí aparecéuselles un fero dragón. Mais os resilientes discípulos coas armas do cristianismo e o símbolo da cruz vencen ó dragón e purifican o monte cos santos óleos, chamándoo a partir de agora Pico Sacro. Os bois que lle ofreceu a desconfiada raíña Lupa eran uns touros salvaxes, non obstante e ó igual que co dragón, baixo o símbolo e o sinal da cruz convertéronse en bois mansos. A raíña Lupa abraiada ante tales milagres solicita bautizarse para convertirse ao cristianismo e ofrece aos discípulos un sepulcro para soterrar ó santo no bosque de Libredón na cidade de Santiago de Compostela.

 

 

Esquina inferior dereita do campamento romano de Firmistáns coa característica forma redondeada dos campamentos romanos.

 

Ortofoto 2002

                                                                

Ortofoto 2002

O Monte Medulio é o lugar onde, segundo as fontes clásicas, os galegos ofreceron resistencia ás tropas romanas dentro do proceso de conquista do Imperio romano. A historia do monte Medulio chegou a nós a través do relato dos historiadores Floro e Orosio fundamentado a súa vez nunha crónica de Tito Livio. Seguno Orosio, na batalla do Monte Medulio (22 a.C) os legados romanos Antistio e Firmio someteron, despois de largos combates, as rexións máis extremas da Gallaecia, e os campamentos romanos de Cornado en Negreira preto de Antes, Santa Baia na Laracha, Tarrío en Val do Dubra e Firmistáns en Ames xogaron un papel destacado no asedio militar e xeográfico ó mítico monte Medulio. O campamento romano de Val do Dubra parece ser un destacamento auxiliar para facilitar a comunicación visual e por fume (tamén de asedio) entre o Cornado e Santa Baia, os dubreses saben que dende o alto da Abelenda é visíbel a central térmica de Meirama e tamén o outeiro de Cornado. Paulo Orosio no libro 6 capítulo 21 dice: "Ademáis do dito ata aquí, os legados Antistio e Firmio á forza de sanguinolentas batallas lograron dominar as terras máis extremas da Galicia, aquelas onde abundan os montes e as selvas e teñen o seu remate no océano. Para isto tiveron que construir un foso de quince millas onde se fixeron fortes e se refuxiaron os inimigos de Roma, en terras do Miño. Xentes robustas e bravas que, impotentes de trabar o paso e non sendo bastantes para vencer en batalla ós romanos, antes de caer nas súas mans como escravos déronse morte a ferro, a lume e a veleno do teixo".

Por último facer un pequeno apuntamento respecto a etimoloxía do concello de Teo: O concello de Teo pertence á comarca de Santiago de Compostela, lugar de paso de importantes vías de comunicación como a vía romana XIX e a vía romana XX, na actualidade camiño portugués de peregrinación. O topónimo de Teo fai alusión á posible presenza dun asentamento dunha guarnición militar romana no lugar de Firmistáns en O Sebe. Neste senso o topónimo de Teo vén do latín statio legio ou parada de lexión romana. Statio legio derivou en Taleo, e Taleo derivou en Teo por perda do -l- intervocálico no galego. Nas crónicas antigas medievais aparece como Santa María de Talegio, 1032 e Sancta María de Teeio, 1400, o que corrobora a miña hipótese.

 

 

 

© Marcos Castro Vilas, arquitecto

A verdadeira etimoloxía dos concellos da Coruña

AMES: O concello de Ames pertence á comarca de Santiago, ocupa o val que forma o río Sar na chamada depresión meridiana. O río Sar é un río entre dous ríos, o Tambre ó norte e o río Ulla ó sur. Neste senso o topónimo Ames vén do latín interamnis fluminis que significa río que discorre entre dous ríos, amnis é unha palabra latina que significa tamén río. Ames comparte etimoloxía con Entrimo en Ourense e Teramo en Italia.

A BAÑA: A Baña é un concello pertencente á comarca da Barcala. O topónimo da Baña fai referencia a unha concavidade con auga, a unha cunca. Segundo o dicionario da RAG, a palabra baño fai referencia a un recipiente con auga, tamén é a parte escavada das zocas.

BETANZOS: A cidade de Betanzos é a capital da comarca homónima de Betanzos. A vila de Betanzos sitúase nun antigo castro ou outeiro entre os ríos Mendo e Mandeo chamado castro de Untzia. A comarca de Betanzos estaba habitada en época romana e prerromana pola tribo dos Bedios ou Baedy, logo Betanzos sería Baedy-Unzia> Betunzia>Betanzos.

BOIMORTO: O concello de Boimorto pertence á comarca de Arzúa. Polo concello de Boimorto pasaba a vía romana XIX ou polo menos unha variante norte da vía XIX como o demostra a existencia dun fermoso miliario romano atopado no lugar de Vilanova. Boi é unha palabra de orixe xermánica que significa camiño romano ou rastro ou sinal dun camiño vello. A palabra boi está emparentada etimoloxicamente co vej danés e co way inglés ou co weg alemán. É unha palabra endémica da provincia da Coruña onde a presenza sueva foi máis intensa, e parece ser que os suevos chamábanlle boi aos camiños romanos que se atoparon á súa chegada á Gallaecia. Neste senso o topónimo Boimorto significa camiño romano en desuso, camiño morto. Ás veces xogábase coa ambigüidade semántica do termo, boi tamén é macho da vaca en galego, e así cando un camiño romano atravesaba o pico dunha montaña dicíase que era o Corno do Boi.

CARBALLO e CERCEDA: Carballo e Cerceda son dous concellos que exemplifican o choque entre a política urbanizadora romana e o urbanismo indíxena dos castros que habitaban os outeiros a media ladeira dos vales. Coa chegada dos romanos se favoreceu ou promocionou o asentamento da poboación no fondo dos vales, lugares húmidos e fríos de abondosa vexetación. Esta nova maneira de ocupar o territorio chocaba de fronte co urbanismo dos castros. Un xeito de ridiculizar con retranca o urbanismo romano era chamarlle de forma vexetal ás novas capitais "municipais", pois no fondo dos vales só medraban carballos, cerdeiras ou calquera outra clase de árbore.

COMPOSTELA: A cidade de Santiago de Compostela ocupaba un lugar estratéxico no sistema viario romano da Gallaecia, por Santiago de Compostela pasaba a vía XIX que unía Braga con Lugo. Lugar de paso para o porto da Coruña, en Santiago de Compostela desembocaba a vía romana, que procedente de Ourense, se dirixía á Coruña. Deste xeito, Compostela era un lugar ben composto e así aparece nas crónicas medievais, na crónica de Sampiro de 1150 dícese "Compostella, id est bene composita". Compostela era, xa que logo, a capitalidade da cristiandade de Occidente e tamén da Gallaecia.

CORISTANCO: O concello de Coristanco pertence á comarca de Bergantiños, é o concello que ten o topónimo máis arcaico e prerromano de todos, está formado pola raíz Cor- que significa pedra, pola raíz -stan- que significa estaño e o sufixo prerromano -anko que significa "lugar de". Polo tanto Coristanco sería o lugar da pedra do estaño.

A CORUÑA: A cidade da Coruña ocupa un saínte rochoso que se adentra no mar semellante a Caión, Laxe ou Malpica. O topónimo Coruña procede da raíz prerromana Car- ou Cor- que significa dureza, rocha, palabras como carcasa, carballo ou coraza incorporan a raíz cor- car- co significado de dureza. O topónimo Coruña vén do latín Caronium ou Caranico, así nomeada no Itinerario Antonino da vía romana XX. O sufixo latino -nium derivou en -uña.

CULLEREDO: Culleredo é un concello da comarca da Coruña que ocupa un fermoso val formado polo río Valiñas. O monte Xalo axuda a conformar este fermoso val cunha característica ladeira ou aba en forma de cuncha ou culler en latín, e de aí o nome de Culleredo.

DUBRA: O topónimo Dubra ten a súa orixe nunha palabra de orixe céltica co significado de auga. Neste senso dwfr (pronunciado duvr) é unha forma alternativa galesa co significado de auga. O concello de Dubra ou Val do Dubra, na provincia da Coruña, comparte orixe etimolóxica coa cidade inglesa de Dover. Dover, históricamente en castellano Duvres, ten a súa orixe no idioma celta Brythonic, onde Dubras significaba As Augas: From Old English Dofras, from Latin Dubris, from Brythonic Dubras “the waters”, from Proto-Celtic dubros “water”.

A LARACHA: O concello da Laracha pertence á comarca de Bergantiños. Na época dos romanos era un importante nó viario da comarca que daba acceso ás terras de Curtis, A Coruña, Ordes, Tordoia e Santa Comba. Foi por este motivo que os romanos situaron neste lugar o importante municipium de Flavium Brigantium ou Brigantium Flavium. Brigantium era a capital de Bergantiños na época dos romanos que chamaban Vir ou Ber ao río Anllóns. Bergantiños eran as xentes que habitaban o val do río Anllóns-Vir-Ber. Por ser un importante nó viario era o lugar dos lares viais e de aí o topónimo da Laracha. Tamén pode facer referencia a proliferación de moitas casas ou lareiras promocionadas pola labor urbanizadora do emperador Flavio. Do celta leur co significado de solo, chan ou superficie plana, lara-cha, axeitado para desenvolver a actividade urbanizadora de Roma.

MESÍA: O topónimo Mesía vén do sufixo latino meso- que significa medio. Realmente as terras de Mesía ocupaban un espazo intermedio entre as comunicacións viarias que ían de Santiago a Lugo, de Santiago a Coruña e da Coruña a Lugo.

SANTA COMBA: no concello de Santa Comba atopamos o lugar de Cícere e Circe era, segundo a Odisea de Homero, a meiga que habitaba a illa Eoa e que lle indicou a Ulises o camiño cara o inframundo dos gregos, o Hades. Santa Comba foi a máis famosa das meigas galegas que se converteu ao cristianismo, herdeira de meiga Morgana da lenda do rei Arturo.

TORDOIA: Tordoia é un concello da comarca de Ordes. A presenza sueva neste concello foi moi importante, son abondosos os topónimos de orixe xermánica como Bardaos, Aldemunde, Restande, Leobalde ou Anxeriz. Pódese considerar a Tordoia a capital oficiosa dos suevos e das suevas de Galicia. Neste senso o topónimo de Tordoia ten unha orixe xermánica, Torden é trono en danés e Tordon é trono en sueco. O deus Thor era unha das divindades principais do panteón xermánico e nórdico. Son algúns os concellos de Galicia que fan referencia a divindades como Larouco, Bande...e Tordoia fai referencia á divindade principal dos suevos.

TRAZO: Trazo é un fermoso val da comarca de Ordes. O concello de Trazo ocupa na súa totalidade unha antiga terraza fluvial ou terrazo que se orixinou polo esforzo do Tambre para atravesar as montañas que delimitan a depresión meridiana e que conformou un profundo canón entre a Ponte Alvar e Portomouro. É moi plausíbel, polo tanto, que o nome de Trazo veña de terrazo, ou terraza fluvial que orixinou o embolsamento ou lago de auga do Tambre nos seus intentos por atravesar as montañas que bordean a depresión meridiana. Topograficamente o concello de Trazo ocupa as terrazas fluviais dun gran lago que se formou polo río Tambre no seu discorrer cara o mar e os diferentes obstáculos que se foi atopando no camiño. Neste senso é algo semellante á comarca do Bierzo.

TEO: O concello de Teo pertence á comarca de Santiago de Compostela, lugar de paso de importantes vías de comunicación como a vía romana XIX e a vía romana XX, na actualidade camiño portugués de peregrinación. O topónimo de Teo fai alusión á posible presenza dun asentamento dunha guarnición militar romana no lugar de Firmistáns en O Sebe. Neste senso o topónimo de Teo vén do latín statio legio ou parada de lexión romana. Statio legio derivou en Taleo, e Taleo derivou en Teo por perda do -l- intervocálico no galego. Nas crónicas antigas medievais aparece como Santa María de Talegio, 1032 e Sancta María de Teeio, 1400, o que corrobora a miña hipótese.

ZAS e CEE: Zas e Cee son topónimos que se explican dende a corrección do seseo, un rasgo lingüístico característico do galego da Costa da Morte. Realmente Zas é Sas, que vén do xermánico salas ou habitáculos. E Cee é Sé, que significa sede, unha forma de reafirmar a "capitalidade" da vila na ría de Corcubión.

 

 

 

© Marcos Castro Vilas, arquitecto

Santa Comba, entre a tradición cristiá e a mitoloxía celta

 

Cadro das Tres palomas de Picasso. 1960. Museo de Málaga

 

San Columba de Iona foi unha figura destacada dos primeiros monxes gaélicos que introduciron o cristianismo en Escocia a comezos da Idade Media. É unha das figuras máis importantes da igrexa celta e polo caso é considerado apóstolo dos escoceses e un dos doce apóstolos de Irlanda. San Columba de Iona pertencía ao clan Uí Néill e naceu en Donegal no ano 521. Por liña paterna era descendente de Niall dos nove reféns, un rei irlandés do século V. Despois dunha disputa que desembocou nunha batalla, San Columba marchou como misioneiro a Escocia no ano 563, dirixiuse cara a costa occidental de Escocia séndolle concedida a illa de Iona que se converteu no centro de operacións da súa misión evanxelizadora entre os pictos, fundando varias igrexas nas illas Hébridas. A festividade de San Columba é o 9 de xuño e xunto con San Patricio (17 de marzo) e Santa Bríxida (1 de febreiro) é un dos santos patróns de Irlanda e tamén de Escocia.

Santa Columba de Cornualles foi unha santa da igrexa católica que se cre que viviu durante o século VI, moi popular en Cornualles e noutras terras celtas. A lenda de Santa Columba recóllese nun manuscrito da Biblioteca de Cambridge. Di a lenda que Santa Columba converteuse ao cristianismo cando o Espíritu Santo se lle apareceu en forma de pomba. Columba era filla do rei Lodan de Escocia e da raíña Manigild, ámbolos dous reis pagáns. O seu pai entregou en matrimonio a súa filla a un príncipe tamén pagán pero a neoconversa e neocristiá Columba, disconforme co casamento, fuxiu cara Cornualles nun barco. Alí foi perseguida polo seu pretendente ata que finalmente foi capturada nun bosque próximo. Nese mesmo lugar o príncipe cortoulle a cabeza por despeito e onde o sangue se derramou  xurdiu un pequeno regato que formou un río cara o mar. Segundo o historiador británico David Nash Ford os nomes dos pais de Santa Columba, Lodan e Manigild, son en realidade formas terxiversadas do rei Lot e da raíña Morgause da lenda do rei Arturo.

A historia de Santa Columba de Cornualles é moi semellante á de Santa Columba de Sens do século III e tamén á de Santa Columba de Córdoba do século IX, polo que algúns estudosos da materia defenden unha orixe común para os diferentes relatos haxiográficos. Tamén hai quen relaciona a lenda de Santa Columba co mito da ninfa grega Aretusa. Segundo o mito, o deus océanida Alfeo namorouse de Aretusa pero ela prometérase manterse sempre virxe e para escapar de Alfeo pediulle a súa amiga Ártemis que a transformara nun regato de auga pura e cristalina que fuxía nun río cara o mar. Aretusa era tamén unha ninfa hespéride do solpor. Era filla de Atlas e tiña como misión vixiar o océano e cuidar o xardín das Hespérides onde medraban as famosas mazás de ouro. Do mesmo xeito, Santa Columba de Sens foi unha virxe e mártir cristiá considerada santa pola igrexa católica que naceu nalgunha parte da Gallaecia en Hispania ó redor do século III e que morreu decapitada. Convertida ao cristianismo, conta a lenda que con dezaséis anos fuxiu de Hispania cara a Galia coa finalidade de esquivar a persecución do emperador romano Aureliano, así e todo, foi apresada e condenada a morrer queimada na fogueira, mais ó resistir nas chamas foi degolada nun bosque próximo e onde se espallou o sangue naceu un regato. Outra Santa Columba que sufriu persecución acoso e martirio foi Santa Columba de Córdoba. Santa Columba de Córdoba foi unha santa da igrexa católica que viviu en Córdoba baixo o dominio musulmán na volta do século IX. Segundo a lenda foi perseguida polos sarracenos e foi decapitada no mosteiro de Tabanos no ano 853 e o seu corpo arrebolado ao Guadalquivir, mais cando atoparon os seus restos mutilados, Columba estaba incorrupta.

Por último temos a nosa Santa Comba galega. Di a tradición que a Santa Comba galega era a maior bruxa ou meiga do reino pero que foi reconvertida ao cristianismo. Segundo a estudosa Allyson M. Poska, a veneración a Santa Comba ten a súa orixe na Idade Media e o seu culto pode ser unha combinación das dúas virxes e mártires precedentes, Santa Columba de Sens e Santa Columba de Córdoba. Conforme á lenda, Comba foi unha meiga moi famosa de Galicia que se atopou con Xesucristo nun camiño e converteuse ao cristianismo sendo torturada e martirizada pola súa nova fe. Con todo e co paso do tempo chegou a converterse na patroa das bruxas galegas. A festividade de Santa Comba é o día 31 de decembro como San Silvestre. Resulta cando menos curioso que no concello de Santa Comba non exista ningunha igrexa ou capela baixo a advocación desta santa tan celta que da nome ó concello, as festas patronais están adicadas a San Pedro, patrón da parroquia de Xallas de Castrís, e con quen comparte titularidade parroquial na capital do concello. Así e todo na documentación medieval e antiga si aparece o nome de Santa Comba en varias ocasións como; Santa Coomba de Celtegos en 1346, Santa Coomba en 1380, Santa Conba de Jallas en 1409, San Pedro de Santa Coonba en 1409, Santa Coomba de Celtigos en 1436, ecclesie sancti Petri de Sancta Columba en 1441, Sancti Petri de Sancta Coomba de Jallas en 1492. Con todo, no concello de Santa Comba hai un lugar chamado Cícere que lembra á meiga Circe da Odisea e Santa Comba semella ser a continuidade no culto cristiá da meiga celta Morgana, herdeira da Circe homérica. Polo visto Santa Columba foi unha santa da igrexa católica que padeceu o martirio dos musulmáns e converteuse co tempo en patroa da orde dos Mercedarios pasando a ser nalgúns casos a virxe da Merced coa súa icónica palma, coma a virxe das Mercedes de Xerez, e tamén converteuse na orisha maior (Obatalá) da santería cubana. En San Pedro de Xallas atopábase a fortaleza que representaba o poder civil, mais en Santa Comba de Céltigos atopábase a capital do arciprestado e da xurisdición relixiosa, e nun punto intermedio entre os dous centros de poder situábase San Pedro de Santa Comba, unindo o poder civil e o poder relixioso.

Capela do Sol e da Lúa

 

Keri é unha palabra en lingua arawak que significa redondo e que se emprega para nomear á lúa, deste xeito Karaya é lúa en lingua taína e Kren e Kre é lúa e sol en lingua dos selknam.

Dúas circunferencias representando cada unha delas o sol e a lúa, unha circunferencia de 9 metros de diámetro representa o sol e a outra de 6,5 metros de diámetro representa a lúa. Todo o conxunto ten unha altura libre aproximada de 3,5 metros e está soterrado con respecto á cota +0,00 uns 0,75 metros aproximadamente. A entrada principal orientada en xeral cara o leste, ou cara ó amencer no solsticio de inverno coma Dombate, ou tamén orientada cara ó amencer no solsticio de verán.

Resulta cando menos curioso que sendo a circunferencia a expresión máxima da curva, e polo tanto do mundo plástico, incorpore o número π, símbolo da infinitude, a súa formulación tanto para calcular o perímetro 2πr ou a área πr².

 

 

 

© Marcos Castro Vilas, arquitecto

 

 

 

Cruceiros. Os galegos somos cuánticos

 

Segundo a física cuántica 1 e 0, como unidades mínimas de información, poden ser ó mesmo tempo 1 e 0. Para os galegos non existe si ou non, para os galegos a resposta correcta é depende, a resposta máis cuántica que coñezo na miña vida. Todo isto ben o caso porque os galegos somos posuidores dunha fonda espiritualidade natural que reflexa ata que punto, e de xeito innato, temos interiorizadas as regras do mundo cuántico, o "máis alá" dos físicos. Ou viceversa, a física cuántica exprésase nos galegos a través da súa fonda e sentida espiritualidade. Neste senso os cruzamentos de camiños eran e son para os galegos lugares dunha alta sacralidade, e non só porque polos camiños vagara a Santa Compaña, senón porque nos cruzamentos dos camiños tiña lugar o sagrado, o trascendente da nosa vida. Para os galegos a vida é un camiño ou un discorrer no espazo e no tempo, unha peregrinaxe, e os cruzamentos dos camiños son lugares onde se produce, trancorrido un tempo, o encontro de camiños ou vidas que se volven a atopar de novo na súa peregrinaxe cósmica. O seu simbolismo sagrado era sinalado por unha cruz de pedra que se colocaba adrede nas encrucilladas para transformar e facer do territorio  e da vida que acontecía nel un universo cuántico e trascendente.

 

                             A Santa Compaña de Camilo Díaz Baliño. Ano 1919

 

 

Lino de Pombo O'Donnell

 

 

O 20 de maio de 1506 tiña lugar o pasamento de Cristovo Colón na cidade de Valladolid, sendo soterrado por un tempo determinado na capela das Maravillas do Convento de San Francisco de Valladolid.
Hugh O'Donnell, alcumado o Roxo pola cor roxa do seu cabelo, era considerado rei dos irlandeses, rei de Tir Conaill, na actualidade o condado de Donegal. Hugh O'Donnell, pertencente o antigo clan irlandés dos O'Donnell, protagonizou unha mítica sublevación do pobo irlandés contra o goberno inglés que desembocou na chamada Guerra dos Nove Anos contra os ingleses, un conflito que comezou en 1594 e rematou en 1603. En 1601, un continxente de soldados españois formado por 4000 homes e comandada por Don Juan del Águila desembarcou na baía de Kinsale, preto de Cork, para acudir aos homes de Hugh O'Donnell. Así e todo, durante a batalla de Kinsale, en xaneiro de 1602, as forzas de Del Águila, O'Neill e O'Donnell foron vencidas polos ingleses. Trala derrota de Kinsale, O'Donnell fuxiu ou partiu cara a Coruña, consciente da relación de irmandade entre galegos e irlandeses, sendo recibido con grandes honores polo Gobernador de Galicia e polo Arzobispo de Santiago de Compostela. Nesta cidade fundaría o coñecido Colexio dos Irlandeses. Na súa estadía en España, Hugh O'Donnell, buscaba entrevistarse co novo rei Filipe III, quen lle prometera organizar unha nova invasión de Irlanda, máis este encontro endexamais se produciu pois Hugh O'Donnell faleceu o 10 de setembro de 1602 no castelo de Simancas de Valladolid namentres agardaba pola audiencia real. Hugh O'Donnell tiña trinta anos por aquel entón. Curiosamente foi soterrado na mesma capela das Maravillas do desaparecido Convento de San Francisco de Valladolid, no mesmo lugar onde fora soterrado Cristovo Colón.

 

Lino de Pombo O'Donnell foi unha das personalidades públicas máis respetada da Colombia de comezos do século XIX. Lino de Pombo O'Donnell foi un home polifacético coma os grandes xenios do Renacemento. Naceu o 7 de xaneiro de 1797 na cidade de Cartaxena de Indias. Era fillo de Manuel de Pombo, tesoureiro do Real Tribunal do Consulado, e de Beatriz O'Donnell. Foron os seus padriños José Ignacio de Pombo y Ante e a súa dona María Josefa Gregoria de Amador de Pombo. Era, xa que logo, primo de Miguel de Pombo Pombo. O seu fillo, o famoso poeta Rafael Pombo, describe físicamente ao seu pai como un home con fermosos ollos azuis con "ancha frente prolongada hacia un principio de calvicie, la aguileña y enérgica nariz en el rostro siempre rasurado". O seu tío José Ignacio de Pombo y Ante foi un importante filántropo, sendo impresor na cidade. Tamén promoveu a construción do ambicioso Canal do Dique para unir a cidade co río Magdalena, fundou escolas na rexión do Cauca e colaborou coa Expedición Botánica dirixida por Celestino Mutis. Doutorado en xurisprudencia, foi membro destacado do Real Tribunal do Consulado. "Se trataba, sin duda, de un individuo excepcional... y el sabio alemán Alexander von Humboldt había dicho de él que era uno de los hombres más ilustrados de América a comienzos del siglo XIX". "La familia Pombo se sabía ilustre por el linaje y es lo cierto que en esa convicción existía algo más que mera vanidad". Os Pombo abrazaron con gusto os ideais liberais da Ilustración e da Revolución Francesa. Eran librepensadores que se atopaban no epicentro da intelectualidade do virreinato. O seu pai, Manuel de Pombo, naceu en Popayán onde se gradou en Dereito e a continuación trasladouse á Corte española. Estando en Aranjuez casou con dona Beatriz O'Donnell y Anethan. A súa orixe irlandesa "había hecho de doña Beatriz un ejemplar de mujer pelirroja y de ojos intensamente azules". Lino de Pombo, o segundo de seis irmáns, xa amosaba desde cativo precocidade para resolver problemas aritméticos, tamén destacaba "por la facilidad con que grababa en la memoria largos poemas y por sus raptos nocturnos, en el patio de la casa, ante el torrente sideral del cielo cartagenero". No ano 1804 o seu pai, Manuel de Pombo, foi trasladado como contador á Casa de la Moneda de Santafé. Alí, no Observatorio Astronómico de Santafé onde había un gnomon para medir o acimut e a altura do sol observando a dirección e a lonxitude da sombra, recibía clases de física e matemáticas de parte dun paisano e amigo chamado Francisco José de Caldas. "Manuel de Pombo había visto la necesidad de que Lino iniciase, cuanto antes, dadas sus indudables facilidad y propensión, el aprendizaje de las ciencias que trataban de la cantidad o que tenían por objeto el estudio de las magnitudes. Había en el niño un talento en cierne y el padre sabía desde joven, por boca de sus profesores, que el genio no es a menudo otra cosa que perseverancia bien disfrazada". Lino formouse tanto nas aulas do Colegio Mayor de Nuestra Señora del Rosario e tamén nas clases do Observatorio Astronómico de Santafé. Un día o seu amigo e profesor Caldas suxeriulle seguir a carreira de enxeñeiro militar con vistas ao incipiente proceso independentista. Entre tanto o novo Lino pasaba os veráns felizmente no seo da casa familiar de Popayán. Finalmente Caldas convenceu ao seu pai, Manuel, para permitir alistar ó seu fillo de trece anos de idade no Exército da Nova Granada para loitar no bando da causa independentista. O seu pai Manuel de Pombo foi un dos asinantes da acta de Declaración de independencia. No exército Lino de Pombo coñeceu ao seu amigo Francisco de Paula Santander que tiña dezaoito anos naquel intre. "Las horas en el regimiento eran llevaderas, gracias a aquellos largos diálogos en los que no se escatimaban parrafadas grandilocuentes e, incluso, la lectura en voz alta de textos clásicos griegos". "En aquellas circunstancias, el día 19 de septiembre de 1811, Santander entró como una centella en el dormitorio común agitando en sus manos un ejemplar de La Bagatella, el periódico de Antonio Nariño". Ese mesmo día o pobo pedía a renuncia pública de Jorge Tadeo Lozano e congregados na Praza Maior clamaban por Antonio Nariño como novo presidente. Ao fin a Representación Nacional da incipiente república viuse forzada a elexir a Antonio Nariño como presidente. Unha das primeiras decisións de Nariño como mandatario da nova república neogranadina foi a creación dun Corpo de Enxeñeiros, sendo o seu capitán Francisco José de Caldas que levou canda el ao seu discípulo Lino de Pombo. Lino de Pombo pediu o seu traslado como enxeñeiro militar a súa cidade natal de Cartaxena de Indias. En Cartaxena, Lino incorporouse á campaña de Bolívar, que acababa de chegar á devandita cidade. Trala vitoria de Cúcuta, Lino de Pombo pediu permiso a Bolívar para retornar a Cartaxena de Indias e continuar coa súa loita contra as tropas realistas nesa cidade, sitiada pola frota española do xeneral Pablo Morillo, e coa axuda de Antonio José de Sucre. Pero as cousas non foron ben en Cartaxena de Indias, o seu tío José Ignacio faleceu durante o asedio e combate contra as tropas españolas, Caldas foi fusilado por Morillo e Lino de Pombo e a súa familia víronse na obriga de abandonar a baía nun barco a toda presa, máis o barco encallou e os pasaxeiros víronse novamente na obriga de tomar botes de auxilio para alcanzar unha praia preto da costa venezolana, onde morrería a súa prima Ana de Pombo. Pasados uns días de grandes penurias, foron rescatados por un buque corsario ao servizo da coroa española que os levou de regreso a Cartaxena de Indias. Lino de Pombo quedou preso alí  e foi introducido nun alxube do castelo de San Felipe de Barajas. Tivo moita sorte porque puido ser fusilado naquel mesmo momento pero salvouno ser sobriño do conde de La Bisbal, o seu tío Enrique O'Donnell. Do mesmo xeito o seu pai, Manuel de Pombo, por mediación da súa muller, foi liberado da prisión de Popayán onde estaba recluído e trasladado a España nun barco para que fora o propio rei quen decidira sobre o seu destino e o seu delito de sedición á coroa. Manuel de Pombo viaxaría xunto ao seu fillo Lino de Pombo. Trasladados no barco "Ecce Homo", chegaron á cidade de Cádiz onde os esperaba o seu tío, o conde Enrique O'Donnell, e con quen marcharon cara a Madrid. Durante a súa estadía en Madrid, no ano 1818, Lino de Pombo incorporouse á Academia de Enxeñeiros de Alcalá de Henares servindo de capitán no seu batallón. Decontando Lino de Pombo mergullouse nos ambientes liberais e intelectuais da capital madrileña e agora as súas amizades eran persoas coma o teniente coronel Rafael del Riego, librepensadores e masóns que periodicamente lle reportaban noticias do seu íntimo amigo Francisco de Paula Santander que "según sus noticias, aquel patriota granadino acababa de recibir, allá en sus tierras, el grado 18". "En aquel ámbito, un tanto opresivo, recibió Lino de Pombo su iniciación misteriosa". No Gran Oriente de Madrid Lino de Pombo foi iniciado na masonaría. "Hay que agregar que, aunque uno de los requisitos para ser masón era el de creer en Dios y, en general, el de un comportamiento filantrópico, la Iglesia de Roma condenaba esta organización, acaso por sostener en aquellos días, por encima de antiguos postulados místicos, una filosofía racional y laica". O día 2 de xaneiro de 1820, o seu amigo Santander fundaría na vella Santafé, agora chamada Bogotá, a loxa "Libertad de Colombia", cuxo venerable mestre habería de ser José Ignacio París y Ricaurte. Da Nova Granada chegaban noticias esperanzadoras para a liberdade das colonias ao mando do caudillo Simón Bolívar. Namentres Manuel de Pombo, ao acubillo do seu cuñado, pasaba as xornadas escribindo libros sobre gramática, xeografía e historia na compaña da súa dona Beatriz O'Donnell. De palabras do seu tío, o conde, Lino topouse con tristeza con que Riego fora nomeado comandante dun dos batallóns que se dispoñía a partir cara a América para frear a independencia e castigar desta maneira aos caudillos liberais. Porén, na madrugada do día de aninovo, Riego revirouse en Cabezas de San Juan e, ó mando de 6000 homes, esixiu o restabelecemento da Constitución de 1812. Lino de Pombo, apaixonado, preparou o seu cabalo e uníuse axiña ó batallón de Riego na vila de Alxeciras. A revolución mesmo parecía vitoriosa e unha das súas primeiras decisións do 23 de marzo foi sacar da Cárcel Real de Cádiz ao neogranadino Antonio Nariño, preso alí dende 1814. Nariño reuníuse en San Fernando con Riego e con Lino de Pombo, quen sentía unha fonda admiración por Nariño. "Al calor de ella, y de la proximidad del asturiano que había hecho inclinar la cérviz a Fernando VII, una noche, oyendo a un soldado tararear la Marsellesa, Lino les preguntó cómo aquel ejército libertador no poseía aún un canto de guerra propio". Foi desa maneira como Lino axudou na composición das estrofas do famoso Himno de Riego. "Por aquellos días, el cartagenero ingresó, lleno de entusiasmo, en la Sociedad Patriótica que Nariño fundó y presidió en San Fernando, y en donde trabajó con los notables del liberalismo español...No obstante, el día 26 de julio de 1820, Nariño debió refugiarse en Gibraltar, por razón de las intrigas que contra él fraguaba una dama que era novia de Pablo Morillo". Finalmente e ó cabo de tres anos o alzamento revolucionario de Riego foi sufocado pola Santa Alianza e os "cen mil fillos de San Luís" coa axuda dun exército encabezado polo seu tío, o xeneral José O'Donnell. Lino de Pombo foi apresado polas tropas do francés Bonnemain na batalla de Jódar e condenado a morte e Riego foi executado o 7 de novembro de 1823. Porén "Lino, entretanto, fue conducido ante el general Bonnemain para que éste le ratificara su sentencia de muerte. Miró a los ojos al francés y le hizo con las manos un gesto masónico. Esa noche, Bonnemain ordenó a sus oficiales hacer un alto para permitir la fuga del joven". Lino, dende Xibraltar, conseguiu fuxir a Londres onde foi recibido polo señor Hurtado, ministro da Gran Colombia, que lle liu unha carta do xeneral Santander, vicepresidente da nación, onde o invitaba a retornar a súa patria e o nomeaba membro da diplomacia como secretario da Legación. Un ano despois, en febreiro de 1825, deixa o seu cargo diplomático en Londres e retorna a súa patria da Gran Colombia. "Casi ocho años había permanecido en Europa y la patria que encontraba no podía ser la misma que abandonó. Su nombre había trocado por el de Gran Colombia, en homenaje a Cristóbal Colón". Xa en Bogotá e sendo presidente en funcións o seu amigo Santander solicitou do goberno a súa reincorporación ao Exército de Enxeñeiros co grao de capitán de enxeñeiros na súa querida vila de Popayán onde foi recibido polo seu pai. Don Manuel de Pombo era agora o encargado da Casa da Moeda de Popayán: "En España, había logrado publicar los tres libros en que ocupó sus años penínsulares: un Compendio histórico de la invasión de España por los franceses, una Gramática latina, y una Geografía concisa". A finais de 1826 Santander animouno a viaxar a París para completar a súa formación de enxeñeiro na famosa Escola de Pontes e Calzadas. Os estudos en París iniciaron a Lino na xeometría analítica que máis tarde trasladaría á súa cátedra de Popayán ou Bogotá. Foi o primeiro colombiano en recibir o grao de enxeñeiro a finais de setembro. 

 

Durante a súa estancia en Colombia o libertador Simón Bolívar foi adoptando posturas de goberno cada vez máis ditatoriais e o ambiente na incipiente Gran Colombia foise enmerdando con conspiracións e traizóns. O propio Lino tivo que mediar no alzamento de Obando e Hilario López no Ecuador. Farto do cariz ditatorial e das maneiras de Bolívar solicitoulle a este que o separase do servizo ó exército como enxeñeiro militar alegando que a súa vocación non eran as armas senón as matemáticas. Xa que logo, Lino incorporouse como enxeñeiro á universidade de Cauca en Popayán onde daba clases de xeometría aplicada e matemáticas e onde coñecería a súa futura esposa Ana María Rebolledo, nai do famoso poeta e escritor Rafael Pombo Rebolledo. "Lino había dejado transcurrir su juventud al margen de las pasiones que no fueran la patria, la libertad o el conocimiento. No había requerido de estímulos como el alcohol o el tabaco, que se abstenía por completo de consumir. Tampoco había sido mujeriego...Lo reclamaban las disciplinas del conocimiento, con el cual creía tener un pacto sagrado". Mentres vivía tranquilamente como profesor de universidade en Popayán tivo que asistir con perplexidade ao rumbo errático e desastroso que iba tomando o goberno de Bolívar e que conduciría sen remedio ao desmembramento da Gran Colombia coa independencia de Venezuela. Ante este caótico teatro político cheo de intrigas e vinganzas, Lino de Pombo decidiu consagrarse de cheo á cátedra. "En aquellos momentos, la política lo asqueaba". No ano 1830 tamén se oficializou a separación do Ecuador e a desaparición definitiva da Gran Colombia. Ante estes feitos, Lino de Pombo decidiu sacar á luz un xornal, El Conciso, no cal defendía a volta do xeneral Santander e a restitución da Constitución aprobada no "Congreso Admirable". Santander foi restituído como presidente do país o 7 de outubro de 1832. Foi entonces cando Santander lle pediu persoalmente a Lino de Pombo que se unira á reconstitución do país como Secretario de Interior e de Relacións Exteriores á idade de 35 anos, desprazándose de Popayán a Bogotá. Perante a desintegración da Gran Colombia, o esforzo diplomático centrábase no reparto satisfactorio das débedas e dos créditos con Ecuador e con Venezuela e na fixación dos lindes das tres nacións. Agora Lino de Pombo deixaba ao marxe as matemáticas e a xeometría para centrarse na ciencia do dereito e do dereito internacional. Porén, tralo rexeitamento por inconstitucional por parte da Cámara de Representantes do acordo sobre a débeda con Venezuela, chamado precisamente acordo Pombo-Michelena, Lino de Pombo tomou a decisión de dimitir do seu cargo o 22 de marzo de 1836, máis por causa da brillante intervención na Cámara do presidente e amigo Santander, Lino de Pombo foi novamente restituído no seu cargo. Por aqueles tempos Lino alternaba as súas funcións oficiais coas cátedras no Colegio Mayor Nuestra Señora del Rosario e máis no Colegio Militar. "Y éstas no eran ya sólo de geometría analítica, sino también de sus dos consecuencias inmediatas, debidas a Newton y a Leibniz: el cálculo diferencial y el cálculo integral". Elixido Márquez como presidente da república o 26 de novembro de 1837, Pombo fundou o xornal El Argos para defender a xestión presidencial de Márquez, un feito que remataría de maneira definitiva coa súa amizade con Santander. No ano 1839, Lino de Pombo foi apartado da Secretaría de Interior e asumiu o cargo da Dirección do Crédito Nacional. Desexaba dispor dun pouco máis de tempo para organizar nun tratado as ensinanzas que podía ofrecer ós futuros enxeñeiros colombianos en materia de xeometría analítica e cálculo diferencial e integral e que se proxectarían en dous libros de índole matemática. A todo isto Márquez volveu a requirilo para que ocupara de novo a Secretaría de Interior e Relación Exteriores e Lino aceptou de novo e en plena guerra civil entre federalistas e centralistas Lino de Pombo aceptou tamén a gobernación de Cundinamarca (Bogotá). Porén, tras unha viaxe nefasta de negociación a Caracas e próximo xa o goberno de Pedro Alcántara Herrán, Lino de Pombo foi deposto das súas obligacións oficiais aínda que mantivo o escano no Congreso. Agora podía adicarse en plenitude á cátedra e a redacción dos seus tratados matemáticos. No ano 1843 o goberno de Herrán requiriu novamente os servizos de Lino de Pombo para que recompilase nun volume toda a lexislación vixente da Nova Granada dende os días da independencia. "Jamás se había doctorado en jurisprudencia pero la ciencia del derecho había terminado resultándole tan familiar como la física o el cálculo". Deste xeito no ano 1845 publicou unha "Recopilación de leyes de la Nueva Granada". Durante o goberno de Mosquera, do partido dos republicanos, Lino de Pombo asumiu por un breve espazo de tempo a carteira de Facenda á idade de case 50 anos. Dende ese despacho, don Lino levou a cabo unha reforma do sistema tributario e monetario, procurou agrandar o desenvolvemento industrial do país, interesándose particularmente polas vías de comunicación terrestres e fluviais e fundou a Caixa de Aforros. En 1847, tras deixar a carteira de Facenda foi chamado como Contador Xeral.Co fin de apoiar a supresión do monopolio do tabaco defendida por Florentino González fundou outro xornal chamado El Siglo coa axuda do seu sobriño Arboleda, máis as eleccións de 1849 gañounas o liberal José Hilario López. Entre 1849 e 1854 abríuse un amplo período de tempo no cal Lino de Pombo puido adicar horas e horas aos tratados de aritmética e álxebra, de trigonometría, de xeometría analítica e de cálculo diferencial e integral como consecuencia dos seus anos de estudos en París. Así, en 1850, a Imprenta de la Nación sacou á luz as súas "Lecciones de geometría analítica" e os seus tratados matemáticos foron publicados uns detrás dos outros. "Durante más de cincuenta años, aquellos libros se erigieron en textos imprescindibles en liceos y universidades del continente". Tempo despois a Librería Española en París publicaría en dúas entregas a "Memoria histórica sobre la vida, carácter y trabajos científicos y literarios y servicios patrióticos de Francisco José de Caldas" poñendo en valor a figura do seu antigo mestre de xeometría e matemáticas. Tamén se acercou ao mundo da literaura cun relato de carácter costumbrista titulado Cachaco e tamén se atreveu coa tradución de dúas obras capitais, as Historias romanas y griegas de Oliver Goldsmith y el Tratado de artillería de LeBlond. Durante estes anos mantivo o seu escano no Congreso aínda que a súa actividade nel foi escasa, máis pola volta do ano 1854, xa con pouca saúde, aceptou o cargo da Procuraduría Xeral da Nación en tanto non asumise o cargo o seu amigo Florentino González. En 1855, sendo xefe do Estado Manuel María Mallarino aceptou de novo o cargo diplomático da Secretaría de Relacións Exteriores, un cargo que exerceu durante dous anos e onde tivo que facer frente a variados asuntos e conflitos coa veciña Venezuela e que Lino de Pombo resolviu coa súa experiencia e o seu exquisito sentido do humor, así mesmo fixo de mediador noutros sainetes de política exterior entre Estados Unidos, Centroamérica e Inglaterra, sobre todo no relativo ao itsmo de Panamá. Lino de Pombo O'Donnell faleceu en Bogotá o 20 de novembro de 1862 á idade de 65 anos. Lino de Pombo foi o sabio das sete esferas que se chamaban: matemáticas, armas, política, xurisprudencia, xornalismo, facenda e pedagoxía.

"Ahora comprendía que sus estudios en el Colegio Militar forzados por don Lino, y que permitieron su grado en matemáticas e ingeniería en 1851, definitivamente se habían incorporado a la quintaesencia de su yo poético, porque número y poesía eran uno" (Referido ao seu fillo o poeta colombiano Rafael Pombo Rebolledo).

 

 

 

BIBLIOGRAFÍA:

ESPINOSA, Germán: Lino de Pombo, El sabio de las siete esferas. Editorial Colciencias y Editorial Panamericana, Santafé de Bogotá, 1998.

A orixe etimolóxica de Dubra

 

  Val de orixe glacial en Val do Dubra

 

O topónimo Dubra ten a súa orixe nunha palabra de orixe céltica co significado de auga. Neste senso dwfr (pronunciado duvr) é unha forma alternativa galesa co significado de auga. O concello de Dubra ou Val do Dubra, na provincia da Coruña, comparte orixe etimolóxica coa cidade inglesa de Dover. Dover, históricamente en castellano Duvres, ten a súa orixe no idioma celta Brythonic, onde Dubras significaba As Augas:  

From Old English Dofras, from Latin Dubris, from Brythonic Dubras “the waters”, from Proto-Celtic dubros “water”.

BIBLIOGRAFÍA:

https://en.m.wiktionary.org/wiki/dwfr

https://es.m.wikipedia.org/wiki/Dover_(Kent)

https://en.m.wiktionary.org/wiki/Dover

https://www.etymonline.com/word/dover

 

¿Estaba o monte Medulio nos montes de Santa Comba?

                                             Lugar do mítico Monte Medulio     

O Monte Medulio é, segundo as fontes clásicas, o lugar onde tivo lugar a derradeira batalla que enfrentou aos celtas galaicos coas tropas lexionarias do imperio romano. Paulo Orosio, historiador natural de Braga, situaba o Monte Medulio nas proximidades do río Miño (“Minio flumini inminenten”). Este apuntamento intencionado fai referencia ás terras de Galicia por onde discorre precisamente o río Miño, e ten por finalidade diferenciar a batalla do Monte Medulio do escenario das Guerras Cántabras, ó outro lado dos Ancares. O Monte Medulio tivo lugar na terra dos galaicos, as terras do Miño.

Segundo o historiador romano Lucio Anneo Floro, o Monte Medulio estaba rodeado por un foxo continuo de 15 millas romanas, o que supón un perímetro defensivo duns 25 kilómetros aproximadamente.

A invasión da Gallaecia polos romanos despregouse en dúas direccións principais, unha dende o este da península como continuación das Guerras Cántabras, e outra de maneira natural dende o sur da península, logo, por lóxica, o noroeste da Gallaecia constitúe o último baluarte irredutíbel da resistencia dos galegos a seren invadidos polas forzas de ocupación imperiais.

Morfoloxicamente e xeograficamente as terras de Santa Comba constitúen unha penechaira amesetada facilmente abarcable e defendible que conforma un auténtico fortín defensivo no noroeste da Gallaecia. A cunca alta do Xallas asemella a forma dun mega-castro natural cos seus correspondentes parapetos formados por elevadas montañas de 500 metros de altitude, que facilitaban a súa defensa, e que conforman un perímetro de 25 kilómetros de lonxitude, xustamente como describen as fontes clásicas. Era un obstáculo defensivo natural que interrompía os intereses viarios, mineiros e urbanísticos do Imperio romano. As súas grandes dimensións, a diferenza dun castro corrente, permitía a subsistencia no seu interior dos sublevados e tamén permitía acoller no seu interior a un grande número de guerreiros e combatentes, polo que se converteu nun lugar especialmente complicado e conflitivo para as tropas invasoras, moi diferente en tamaño a outros castros sometidos coma Numancia ou Castro do Monte Bernorio. É entendible, polo tanto, que os romanos optaran polo asedio dende a distancia como estratexia militar.

No entorno desa fortaleza natural que constitúen as terras altas do Xallas existe unha abondosa toponimia que fai alusión a un posible escenario bélico de confrontación: Portomedal (Val do Dubra), Monte Meda (Zas), Cousieiro, Montes de Couso, Couso (Coristanco), Marcelle, Vila-Martiño, San Martiño, ara de Couso Oenaego en Seavia (Coristanco), ara de Couso Marcus en Brandomil (Zas), ara de Couso en Logrosa (Negreira), Monte Teixoeira en Coristanco, o Foxo, a Trincheira, A Illa, A Cavada ou Gontar que significa "loita" en lingua xermánica.

Ante a presión do poderoso exército romano os míticos guerreiros galaicos, nun acto de heroicidade e valor, optaron polo suicidio co veleno presente na árbore do teixo.

O cardo é a flor nacional de Escocia. Din que o cardo é unha flor orixinaria do norte de África que se foi estendendo de sur a norte co gando nas primeiras migracións durante o Neolítico. Nos montes do Castelo en Santa Comba medra un tipo de cardo único no mundo, unha planta endémica da zona cunha fermosa flor amarela símbolo do máis alá, chámase Centaurea ultreiae e Centaurea bazarensis. Eu dende aquí propoño que se lle chame Centaurea Medulis en recordo de todos os celtas que se suicidaron no famoso Monte Medulio.

                                                   Centaurea Ultreiae

"Mawr" é unha palabra galesa, "mor" en gaélico escocés, das linguas célticas, que significa "destacado", "grande", "poderoso" e "forte". Distribución do apelido "mouro" en Galicia:

 

© Marcos Castro Vilas, arquitecto.

Capela rupestre de Sant'Estebo de Malvares

 

 

Emulando a capela de San Bieito, na aldea de Sumvitg, e deseñada polo arquitecto Peter Zumthor, a capela de Sant'Estebo de Malvares sitúase nun outeiro de 400 metros de altitude nun beiril natural no bordo da Depresión Meridiana, nun mirador natural que permite observar toda a amplitude do Val do Dubra. A capela de Sant'Estebo foi construída no ano 1607 e derrubada e espoliada polo cura local daquela época no ano 1968. A capela, rodeada de boas fontes, conformaba unha unidade cultural e paisaxística xunto co castro da Idade de Ferro de Malvares (tamén en proceso de destrución), que posuía un importante parapeto na cara leste do castro de 100 metros de desnivel. Pola súa posición topográfica a capela de Sant'Estebo é herdeira de antigos cultos pagáns que se remontan a época dos xacementos arqueolóxicos dos petróglifos. A romería de Sant'Estebo celébrase cada ano o día 3 de agosto. As sombras do proxecto arquitectónico están calculadas adrede para ese día as 13:00 horas, cando se celebra a misa principal. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 © Marcos Castro Vilas, arquitecto

 

 

 

Tralo rastro dos suevos en Galicia

                

                                                         Osterby Man

 

TORDOIA, CAPITAL SUEVA 

(torden é "trueno" en danish e tordon é "trueno" en swedish, do xermánico "swe" "uno mismo" "self"). 

Aldemunde, Restande, Castenda, Leobalde, Anxeriz, Formarigo (Hermerico), Carballadrade ou Recarei (Requiario) son topónimos do concello de Tordoia.

Os suevos eran un pobo xermánico que habitaba a ourela leste do río Elba, nunha área comprendida entre o río Elba e o río Oder e que se corresponde na actualidade cos estados de Mecklemburgo-Pomerania Occidental, cuxa capital é Schwerin, e o estado de Brandeburgo, ámbolos dous pertencentes a extinta R.D.A. Era, xa que logo, un pobo báltico e costeiro que se estendía entre Dinamarca e Polonia, de feito a costa norte da antiga R.D.A era chamada Mare Suebicum polos cronistas romanos da antigüidade en referencia aos suevos. Precisamente, por seren un pobo báltico e marítimo, eu defendo que os suevos ou parte deles chegaron a Galicia por vía marítima, en barcos, asentándose primeiramente na provincia da Coruña e despois desprazándose cara as capitais conventuais de Lucus Augusti e Bracara Augusta. Neste senso e como curiosidade hai que dicir que o río Elba crúzase na súa traxectoria lóxica e desemboca de forma inexplicábel á esquerda da península danesa, moi preto da Bélxica e a un tiro de pedra da Galiza por mar. A vía marítima era, contra todo pronóstico, a máis directa, a máis rápida e curta, e moito menos perigosa e conflitiva pois non tiñan que facer frente bélico aos diferentes pobos que se ían atopando na súa longa migración terrestre, polo que é moi plausible que alomenos mulleres e nenos chegaran por mar a Galicia para evitaren os continuos conflitos, liortas e violacións inherentes a calquera longa migración invasora de carácter terrestre que atravesou media Europa no século V. Este feito diferencial, a migración marítima,  pode axudar a explicar a existencia do reino suevo, tan temperá e diferenciado do resto da península, como unha consecuencia das inmemoriais relacións marítimas a longa distancia do Arco Atlántico e a chegada por mar destas xentes. Neste senso a ameaza marítima que supoñían os pobos xermánicos do Báltico fainos comprender a monumentalidade das murallas tardorromanas de Lugo, unha cidade situada aparentemente na periferia do Imperio e moi lonxe do perigo que supoñían as famosas invasións terrestres dos pobos bárbaros do século V d.C.

 

Los reyes suevos de Galicia de Benito Vicetto

A importancia da presencia sueva na provincia da Coruña ponse de manifesto na existencia nesta provincia, e únicos en toda Galicia, de catro lugares chamados "Suevos", isto é; Suevos en Arteixo, Suevos na Baña, Suevos en Mazaricos e Suevos en Ames. Pero tamén podemos atopar o rastro dos suevos no estudio da antroponimia, no estudio dos nomes propios das persoas na actualidade gracias a útil ferramenta desta páxina web: https://www.ige.eu/igebdt/esq.jsp?idioma=es&ruta=onomast/nomes.jsp

Así, no caso dos nomes de muller de orixe xermánica podemos observar como estes se concentran fundamentalmente no interior da provincia da Coruña, nas comarcas de Xallas e de Ordes, como é o caso do nome de Dorinda e Adolfina. É ben sabido que as mulleres, por cuestións sociais, culturais e antropolóxicas, sempre foron máis estables dende un punto de vista xenético e territorial, pola contra os homes sempre se moveron moito máis polo territorio tanto de forma individual ou colectiva como de forma pacífica ou violenta.

Froito desta maior movilidade masculina, no caso dos homes tamén podemos observar un patrón territorial con algunha pequena ou grande diferenza. Deste xeito repítese a preponderancia de nomes masculinos de orixe xermánica no interior da Coruña pero desta vez cunha maior presenza de nomes xermánicos tamén na provincia de Lugo e Pontevedra e en moita menor medida na provincia de Ourense. Este modelo de esparexemento obedece como dixemos con anterioridade a unha maior movilidade do acervo xenético masculino que dende A Coruña desprazouse cara as capitais conventuais de Lucus Augusti e Bracara Augusta para construíren a arquitectura territorial do futuro e novo reino suevo de Galicia. Neste senso é paradigmática a distribución de nomes como Álvaro, Gonzalo ou Xermán.

 

 

 

No caso dos homes é curioso o nome xermánico de Herminio. Herminio significa soldado, guerreiro, home armado, e ten a súa maior incidencia nos concellos de Santa Comba, A Baña, Coristanco e Negreira onde eu sitúo persoalmente o mítico Monte Medulio. As crónicas antigas relatan a incursión de Xulio César no golfo Ártabro na procura e perseguimento dos Herminios.  

Porcentaxe de apelidos rematados en *sende e Tordoia ocupando o primeiro posto no ranking

Patronímico derivado do nome altomedieval Suero ou Sueiro, segundo algúns estudosos é un nome de orixe xermánica relacionado coa cidade xermana de Schwerin

Do danés "ramme" co significado de "marco" ou "golpear"

 

 

No caso das mulleres é curioso o nome xermánico de Adolfina. Adolfina é un nome que significa "muller de alta nobreza" e ten a súa maior distribución nos concellos de Ordes, Tordoia e Santa Comba. Tamén podemos observar como os nomes paradigmáticos de Dorinda e Hermosinda se circunscriben ao interior da provincia da Coruña. Alcira é un nome de orixe xermánica que significa "orgullo de los nobles". 

Como dato curioso, dicir que, no concello de Tordoia, como feito diferenciador doutros concellos da contorna, ata hai ben pouco celebrábase unha "comida" dos familiares tralo funeral do defunto semellante á tradición xermana do "banquete do cadáver" ou Leichenschmaus, un ritual funerario que o rexistro arqueolóxico tamén atopou nos enterramentos dos visigodos como por exemplo o de Alquería de Rubio en Gandía.

Un nome realmente curioso é o de Blandina. Blandina é un nome de muller pouco común, frecuente na súa forma masculina Blandinus en contextos altomedievais xunto a nomes claramente xermánicos. É un nome de muller que pervive todavía en Francia e tamén no concello de Santa Comba, particularmente na parroquia de Xallas de Castrís, onde se transmitía de xeración en xeración. De posible orixe xermánica, de brand co significado de espada. A etimoloxía de brand-espada non está clara, posiblemente do proto-xermánico blandan  co significado de mesturar ou amalgama metálica que brilla, a súa vez dunha raíz indoeuropea bhlend co significado de brillar ou brillante, de onde procede a palabra blonde co significado de amarelo brillante ou blenda co significado de brillo metálico. En sentido figurado algo que brilla é algo que cega á visión, de aí que blind sexa cego en inglés. Blanding en danés é mestura. Blondine como unha posible variante de Blandina. Outros nomes con menor presencia son Leonila, Malbina e Elisardo.

 

 

 © Marcos Castro Vilas, arquitecto.