O entruido do burro

 

Nas partes máis suevas de Galicia, no interior da provincia da Coruña, tamén existía un pequeno entroido, moito máis sobrio e nin tan vistoso e nin tan coñecido como o entroido das provincias interiores de Galicia de raíces ancestrais máis fondas, acaso de orixe paleolítica.
Mais nas parroquias de Castrís, Grixoa de Esternande, Padreiro e Bazar, no concello de Santa Comba, e tamén nalgunhas partes do Coristanco, áreas nas que pervive na actualidade unha fonda influencia sueva, celebrábase nestas datas un entroido moi curioso onde o protagonista era un burro, o chamado Entroido do Burro. Tamén na próxima aldea de Malvares durante o entroido "botábase o burro" e os rapaces gastaban bromas os uns ós outros e tinxábanse a cara e as mulleres vestíanse de homes e facían carreiras de sacos.
No caso particular da parroquia de Castrís estase a intentar recuperar este peculiar entroido da man de Jorge Castelo Mourelle. O entroido do burro nesta parroquia xalleira consistía en sacar a pasear polas casas un burro, dúas persoas disfrazadas de burro, acompañado por unha vella e un cura. Entón o burro morre e a vella laiase con forza para a continuación o burro ser resucitado polo crego mediante a recitación dunha divertida e satírica letanía en latín e en galego macarrónico. Acto seguido os homes disfrazados de mulleres e as mulleres disfrazadas de homes bailaban xuntos unha jota.
Tamén en Vedra sacábase o burro durante o entroido e colocábanse burros de palla ás portas das casas con coplas satíricas e tamén en Santiago de Compostela, durante o entroido, ao burro enviábanselle xocosas cartas de amor.

O martes de entroido en Abelleira de Arriba, en Muros, sacaban un burro e levábano a Bornalle onde o queimaban para escarnio e burla dos veciños dese lugar. Na comarca de Bergantiños, en Oza, existía o costume de mandar polo entroido "burros" con mensaxes satíricas a modo de mofa ó resto dos veciños. 

 

Entroido de Abelleira, Muros

 

Curiosamente ou dase a casualidade que na cidade xermana de Villingen-Schwenningen, pertencente a rexión histórica da Swabian alemana, a rexión dos suabos alemáns do sur de Alemaña a onde emigraron os suevos terrestres e ficaron alí por non cruzar as montañas, durante estas datas tamén celebran o seu particular entroido do burro. Unha das figuras principais do seu entroido é un burro chamado Butzesel onde unha persoa vai vestida con roupas vellas e farrapos de cores e leva posta unha máscara de burro e unha póla de abeto entre as pernas, pola contra os coidadores do burro e os que chuzan nel son os Tribernn ou Stachi coas súas longas varas de madeira, eles son os encargados de guiar o burro polas casas pedindo bebida e mais comida e o burro sinte especial predilección polas salchichas e os chourizos dos carniceiros.

 

 

Tamén na provincia de León era moi común sacar a pasear un burro durante o entroido, é o caso das burras do antruejo de Tremor de Arriba. O burro tamén é un personaxe importante no entrudo zamorano de Lubián e no Toro de Morales de Valverde na mesma provincia. Pero é nunha zona illada e baixo a influencia do reino suevo onde mellor se conservou a tradición viva do burro do entroido. Así na comarca das Hurdes temos o burru antrueju onde un home disfrazado de burro pasea co seu dono polas rúas da aldea. Ó chegar á praza da vila o dono pégalle un garrotazo na cacerola chea de viño que cobre a cabeza do burro e o burro morre. Acto seguido os veciños choran de xeito desconsolado ata que chega un "veterinario" que resucita o burro. Moi semellante ao burro de Castrís.

 

 

 

 

Toro de Morales de Valverde

 

Burras de Tremor de Arriba

 

En Portugal, en liña co entroido do burro de Vedra e Santiago de Compostela, no Vale do Souto, dentro das actividades do entrudo portugués é moi típica a tradición da chamada divisão do burro onde os rapaces escriben coplas ás raparigas que despois son recitadas en alto trala morte do burro.
O burro préstase á farsa e o escarnio razón pola que se lle atribúe o momento apoteótico do carnaval coa lectura do famoso testamento do burro que representa o xuízo e a morte do entroido e onde se fai unha crítica social que se pronuncia o martes de entroido na comarca de Laza.
Xa para rematar, na zona de influencia do reino suevo nas Américas, en Colombia, en Barranquilla, tamén teñen o seu peculiar entroido do burro. É o chamado burro Corcoveón, figura principal dos carnavais de Barranquilla e onde unha ou varias persoas disfrazadas de burro parodian as andanzas dun animal indómito que intenta amansar o seu dono que, pola contra, é constantemente revolcado, pateado e mordido polo animal.

 

Burro Corcoveón

 

 

Wren day ou St Stephen's day

 

 

O día de San Estebo, o 26 de decembro, marca o inicio das mascaradas de inverno e do entroido do ano novo nas rexións celtas da Europa atlántica, é o famoso St Stephen's day ou Wren day irlandés, día sinalado e de festa na Irlanda que marca o inicio do novo ano, do entroido e das mascaradas de inverno no mundo celta.
Durante o Wren day ou día do carrizo os rapaces novos das aldeas dos condados máis occidentais de Irlanda cazaban un carrizo, un pequeno paxariño pardento cun estridente canto, coñecido como paxaro do demo ou dreoilín en gaélico que quere dicir paxaro dos druídas pola súa manía de cantar durante o inverno e durante a escuridade do día e é por esta mesma razón que tamén é chamado o paxaro chacarrandeiro ou lareteiro que, segundo a tradición irlandesa, abortou unha emboscada dos irlandeses a unha tropa de soldados ingleses, e é tamén por esta razón pola que se lle da caza e morte o día de Sant Estebo.

Os rapaces ataban o carrizo morto a un feixe de polas de acivro, varas longas rematadas con acivro, e disfrazados con máscaras de palla ou con vexetación e roupa vella e colorida ían pedindo polas casas comida e bebida e cantando a cambio de cartos e donacións:

  

"marchaban por la ciudad vestidos con ropas viejas de la época y con el rostro ennegrecido, portando acebo y con un reyezuelo muerto ensartado en lo alto de un poste"  "llamando de casa en casa, y si te llaman asegúrate de tener pasteles de carne calientes y vino caliente a mano, es posible que después los chicos te ofrezcan una interpretación de The Wren Song". 

 

No Santestebo de Malvares en Val do Dubra todavía se conserva a tradición de ofrecer varas de acivro ó santo o día 26 de decembro como lembranza, segundo a tradición, dunha devastadora epidemia de peste que afectou ó gando en tempos pasados e tamén como ofrenda para protexer ó gando de futuras pestes no ano novo que comeza. 

Segundo o dicionario dos Seres Míticos Galegos da editorial Xerais, a lenda referente ao carrizo di que este paxaro quedou anano porque delatou á Sagrada Familia na súa fuxida do rei Herodes e o neno Xesús botoulle esa maldición en contrapartida. Como paxaro dos druídas a tradición popular galega, recollida no lugar de Grixoa de Esternande, atribúelle ao carrizo o poder de curar as envidias e o mal de ollo e se os nenos comían os ovos deste paxaro no monte podían quedar ananos coma el.